Dom volk?

Mag je van mensen die colporteren met de alternatieve waarheid zeggen dat ze dom zijn?

Een lastige kwestie, want wie een ander dom wil heten moet zelf de wijsheid in pacht hebben – en dat te pretenderen is op zijn minst aanmatigend, om niet de zeggen: arrogant. Maar toch. Het wordt lastig leven in een land waar steeds meer burgers hardop gaan twijfelen aan de door historie, wetenschap en collectieve ervaring opgebouwde basis van ons bestaan. Het is één ding als je gelooft dat een bacteriële ontsteking beter bestreden kan worden met een bouillon van vleermuizen dan met antibiotica. Maar het wordt iets anders als je moet discussiëren met iemand die de holocaust ontkent. Of die zeker weet dat niet Joe Biden, maar Donald Trump de laatste presidentsverkiezingen heeft gewonnen. Of die denkt dat het bewapenen van de totale bevolking de beste remedie is tegen massale schietpartijen. Iemand, kortom, die een geheel eigen voorstelling van de wereld heeft waarin hij of zij  leeft. In die voorstelling hangt de wereld aan elkaar van list en bedrog, en van overheden die het slechtste met ons voor hebben.

In de wereld van de alternatieve waarheid is wantrouwen het kompas waarop gevaren wordt. Dat wantrouwen richt zich tegen de gevestigde instituten: overheid, pers, media, wetenschap, charitatieve instellingen – ze zijn er allemaal op uit om de goedwillende burger te manipuleren en te disciplineren. Wat ze te beweren hebben is per definitie leugenachtig en propaganda. Geloof ze niet, wijst het kompas, zoek je eigen waarheid. Keuze genoeg: het internet is, voor wie daarnaar op zoek is, een bonanza van waarheden in alle soorten en maten, opgediend in een ranzige saus van wantrouwen en verongelijktheid.

Over dit domein van de alternatieve waarheid hebben zich clubs ontfermd als Viruswaarheid, Moederhart, Nederland in Verzet en Farmers Defence Force. De informatie die op hun websites is te vinden munt uit in knulligheid en is vaak niet meer dan een doorzichtige poging om het eigen gelijk te onderbouwen met zelfgeknutselde feiten.  Of het nu gaat om vaccinaties, stikstof, gezichtsmaskers, de politiek in het algemeen, de boodschap is altijd hetzelfde: we worden bedonderd en de schuldigen zitten in de regering, in het parlement, bij de media, in het onderwijs, en per definitie aan de linkerkant van het politieke spectrum. De samenleving is rot, en het beste is om er niet meer aan mee te doen.

Het is de complotdenkers niet te doen om het maatschappelijk debat – discussie wordt ook wel lastig als ieder onwelgevallig tegenargument naar willekeur als leugenachtig of onwaar wordt weggezet. Waar het ze om gaat is om zoveel mogelijk meejoelende twitteraars op de been te brengen. Daar is nog wel mee te leven zolang het bij meejoelen blijft. Maar steeds meer van deze ontevredenen zinnen, verschanst achter de anonimiteit van het internet, op acties om hun alternatieve waarheid kracht bij te zetten. Sommigen hebben aardigheid in het bedreigen van iedereen die hen niet zint.  Anderen zoeken degene die ze mores willen leren thuis op, of zetten diens persoonlijke gegevens op Twitter, als aansporing aan  anderen tot het afleggen van een bezoekje. In alle gevallen is intimidatie het doel: mensen bang maken, zodat ze wijselijk hun mond houden.

Veel van de complotdenkers, de zoekers naar de alternatieve waarheid, lopen waarschijnlijk over van goede bedoelingen. Maar de bedreigingen, de intimidaties en de lastercampagnes, het  zijn al lang geen incidenten meer. Er is inmiddels een institutioneel patroon in waar te nemen. De ontevredenheid radicaliseert. Er wordt gezwaaid met omgekeerde Nederlandse vlaggen. Er wordt gedreigd met geweld tegen andersdenkenden. De grondslag van onze democratie: het redelijke debat over alles wat ons verdeeld houdt, wordt belachelijk gemaakt. Het zijn, zo leert ons de geschiedenis, symptomen van een opkomend fascisme. We moeten ons zorgen gaan maken.  Want die geschiedenis dreigt zich te herhalen omdat we er kennelijk niet van willen leren. We blijven een dom volk.

Reageren? Dat kan: info@penpsupport.nl